کم خونی ها

درمان‌های کم‌خونی از مصرف مکمل‌ها تا انجام مراحل پزشکی را شامل می‌شود و هم‌چنین فرد ممکن است بتواند با داشتن یک رژیم غذایی متنوع و سالم از ایجاد برخی از انواع کم‌خونی جلوگیری کند.

علائم

علائم و نشانه‌های کم‌خونی بسته به علت کم خونی متفاوت است. در برخی از موارد ممکن است هنگام مراجعه‌ی فرد برای بررسی بیماری‌های دیگر، به وجود کم‌خونی پی برده شود. 

مهم‌ترین علائم و نشانه‌ها، در صورت بروز، ممکن است شامل موارد زیر باشد:

• خستگی
• ضعف
• پوست کم رنگ یا زرد رنگ
• ضربان‌های نامنظم قلب
• تنگی نفس
• سرگیجه
• درد قفسه سینه
• دست و پای سرد
• سردرد

نکته‌ی مهم در خصوص کم‌خونی آن است که در ابتدا، می‌تواند آن‌قدر خفیف باشد که فرد متوجه آن نشود؛ اما علائم کم‌خونی با شدیدتر شدن آن، تقویت می‌شوند.

مراجعه به پزشک

1. در صورتی که فرد احساس خستگی کند و دلیل آن را نداند، باید به پزشک مراجعه کند. خستگی علاوه بر کم‌خونی دلایل زیادی دارد، بنابراین نباید تصور شود که به محض احساس خستگی مشکل ابتلا به کم‌خونی است.
2. برخی از افراد هنگام اهدای خون متوجه پایین بودن سطح هموگلوبین خود می‌شوند که این ویژگی نشان دهنده کم‌خونی است؛ بنابراین اگر به فردی گفته شود که به دلیل پایین بودن سطح هموگلوبین نمی تواند خون اهدا کند، باید به پزشک مراجعه کند.

دلایل ایجاد کم‌خونی

زمانی که خون، به اندازه‌ی کافی گلبول قرمز نداشته باشد کم‌خونی ایجاد می‌شود. از جمله دلایل ایجاد کم‌خونی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد‌:

1. به اندازه کافی گلبول قرمز در بدن تولید نشود.
2. از دست دادن خون؛ که منجر به کاهش گلبول‌های قرمز می‌شود.
3. تخریب گلبول‌های قرمز خون در بدن به دلایل مختلف

 گلبول‌های قرمز خون چه کاری انجام می‌دهند؟

بدن سه نوع گلبول خون تولید می‌کند:

1. گلبول‌های سفید خون برای مقابله با عفونت و عوامل بیماری زا
2. پلاکت‌ها برای کمک به لخته شدن خون
3. گلبول‌های قرمز خون برای انتقال اکسیژن به بافت‌های بدن

سلول‌های قرمز خون حاوی هموگلوبین(پروتئینی غنی از آهن که به خون رنگ قرمز می‌دهد) هستند. هموگلوبین سلول‌های قرمز خون را قادر می‌سازد تا اکسیژن را از ریه‌ها به تمام قسمت‌های بدن و دی اکسید کربن را از سایر قسمت‌های بدن به ریه ها منتقل کنند.

بیشتر سلول‌های خونی، از جمله گلبول‌های قرمز، به طور منظم در مغز استخوان (ماده اسفنجی موجود در حفره‌های بسیاری از استخوان‌های بزرگ) تولید می‌شوند؛ مغز استخوان برای تولید هموگلوبین و سلول‌های قرمز خون به آهن، ویتامین B12، فولات و سایر مواد مغذی موجود در غذاها نیاز دارد.

علل کم خونی

انواع مختلف کم خونی دلایل مختلفی دارند که عبارتند از:

·         کم خونی فقر آهن :

این نوع شایع‌ترین نوع کم‌خونی است که در اثر کمبود آهن ایجاد می‌شود. مغز استخوان برای ساختن هموگلوبین به آهن نیاز دارد. بدون آهن کافی، بدن نمی‌تواند هموگلوبین کافی برای گلبول‌های قرمز تولید کند. بدون مکمل آهن، این نوع کم‌خونی در بسیاری از زنان باردار رخ می‌دهد؛ هم‌چنین به دلیل از دست دادن خون، مانند خونریزی شدید قاعدگی، زخم، سرطان و استفاده منظم از برخی از داروهای مسکن بدون نسخه، به خصوص آسپرین که می‌تواند باعث التهاب جداره معده و در نتیجه از دست دادن خون شود، ایجاد می‌شود.

·         کم‌خونی کمبود ویتامین:

علاوه بر آهن، بدن به فولات و ویتامین B-12 نیاز دارد تا سلول‌های قرمز خون را به میزان کافی تولید کند. رژیم غذایی فاقد این مواد و سایر مواد مغذی اصلی می‌تواند باعث کاهش تولید گلبول‌های قرمز شود. هم‌چنین، برخی از افرادی که به میزان کافی B12 مصرف می‌کنند اما قادر به جذب آن نیستند، به نوعی از کم‌خونی ناشی از کمبود ویتامین به نام کم‌خونی پرنشیوز مبتلا می‌شوند.

·         کم‌خونی بیماری مزمن:

برخی از بیماری‌ها مانند ایدز، آرتریت روماتوئید، بیماری‌های کلیوی، بیماری کرون و سایر بیماری‌های التهابی حاد یا مزمن می‌توانند در تولید گلبول های قرمز خون تداخل ایجاد کنند.

·         کم خونی آپلاستیک:

این کم‌خونی نادر و تهدید کننده زندگی زمانی اتفاق می‌افتد که مغز استخوان به اندازه کافی گلبول قرمز تولید نکند دلایل ایجاد این کم‌خونی شامل عفونت‌ها، داروهای خاص، بیماری های خود ایمنی و قرار گرفتن در معرض مواد شیمیایی سمی است.

·         کم‌خونی همراه با بیماری مغز استخوان:

انواع بیماری‌ها مانند سرطان خون و میلوفیبروز می‌توانند با تأثیر بر تولید خون در مغز استخوان باعث کم‌خونی شوند. اثرات این نوع سرطان و اختلالات شبه سرطان از خفیف تا حالات تهدید کننده‌ی زندگی متفاوت است.

·         کم‌خونی همولیتیک:

این گروه از کم‌خونی ها زمانی ایجاد می‌شوند که گلبول‌های قرمز سریع‌تر از حد معمول تخریب شوند. برخی بیماری‌های خونی تخریب گلبول‌های قرمز خون را افزایش می‌دهند این نوع کم خونی ممکن است ارثی باشد.

·         کم‌خونی سلول داسی شکل:

این بیماری ارثی، نوعی کم خونی همولیتیک است. علت آن نوعی نقص در هموگلوبین است که در آن سلول‌های قرمز خون به  شکل غیرطبیعی هلال (داس) در می‌آیند. این گلبول‌های نامنظم خون، سریع‌تر از موعد از بین می‌روند و در نتیجه کمبود مزمن گلبول‌های قرمز ایجاد می‌شود.

عوامل خطر

این عوامل شما را در معرض افزایش خطر کم‌خونی قرار می‌دهد:

·         رژیم غذایی فاقد ویتامین‌ها و مواد معدنی خاص: رژیم غذایی که به طور مداوم فاقد آهن ، ویتامین B12 و فولات باشد ، خطر کم‌خونی را افزایش می‌دهد.

·         اختلالات روده‌ای: داشتن یک اختلال روده‌ای که بر جذب مواد مغذی در روده کوچک تأثیر می‌گذارد مانند بیماری کرون و بیماری سلیاک  شما را در معرض خطر کم‌خونی قرار می‌دهد.

·         قاعدگی: به طور کلی، زنانی که یائسه نشده اند بیش‌تر از مردان و زنان یائسه در معرض خطر کم‌خونی فقر آهن هستند. قاعدگی باعث از بین رفتن گلبول‌های قرمز خون می‌شود.

·         بارداری: باردارانی که از مولتی ویتامین همراه با اسیدفولیک و آهن استفاده نمی‌کنند، در معرض خطر کم‌خونی قرار دارند.

·         شرایط مزمن: اگر فرد به سرطان، نارسایی کلیه، دیابت یا بیماری مزمن دیگری مبتلا باشد، ممکن است در معرض کم‌خونی بیماری مزمن باشد. این شرایط می‌تواند منجر به کمبود گلبول‌های قرمز خون شود.

·         از دست دادن خون، آهسته و مزمن، از زخم یا منبع دیگر در بدن می‌تواند ذخیره آهن بدن را تخلیه کند و منجر به کم‌خونی فقر آهن شود.

·         سابقه خانوادگی: اگر خانواده‌ی فردی سابقه‌ی کم‌خونی ارثی مانند کم‌خونی سلول داسی شکل داشته باشد، ممکن است آن فرد هم در معرض خطر ابتلا به این بیماری باشد.

عوامل دیگر مانند: سابقه‌ی برخی از عفونت‌ها، بیماری‌های خون و اختلالات خود ایمنی خطر ابتلا به کم‌خونی را افزایش می‌دهند.

اعتیاد به الکل، قرار گرفتن در معرض مواد شیمیایی سمی و استفاده از برخی داروها می‌تواند بر تولید گلبول‌های قرمز تأثیر بگذارد و منجر به کم خونی شود.

·         سن: افراد بالای 65 سال در معرض خطر کم‌خونی هستند.

عوارض

اگر کم خونی درمان نشود، می‌تواند خستگی شدید را ایجاد کند، کم‌خونی شدید می‌تواند آنقدر فرد را خسته کند که نتواند کارهای روزمره را انجام دهد.

·         عوارض بارداری:

زنان باردار مبتلا به کم‌خونی فقر فولات ممکن است بیش‌تر دچار عوارضی مانند زایمان زودرس شوند.

·         مشکلات قلبی: کم‌خونی می‌تواند منجر به ضربان قلب سریع یا نامنظم (آریتمی) شود. در کم‌خونی قلب باید خون بیش‌تری پمپ کند تا کمبود اکسیژن خون را جبران نماید که این وضعیت می‎تواند منجر به بزرگ‌تر شدن قلب یا نارسایی قلبی شود.

·         مرگ:

برخی از کم‌خونی‌های ارثی، مانند کم‌خونی سلول داسی شکل، می‌تواند منجر به عوارض تهدید کننده زندگی شود. از دست دادن مقدار زیادی خون به سرعت منجر به کم‌خونی حاد و شدید می‌شود و می‌تواند کشنده باشد.

پیشگیری

بسیاری از انواع کم‌خونی قابل پیشگیری نیست. اما می‌توان با دریافت یک رژیم غذایی مناسب شامل انواع ویتامین‌ها و مواد معدنی از کم‌خونی فقر آهن و کم‌خونی ناشی از کمبود ویتامین جلوگیری کرد.

·         آهن:

غذاهای غنی از آهن شامل: انواع گوشت، لوبیا، عدس، غلات غنی شده با آهن، سبزیجات برگ سبز تیره و میوه‌های خشک است.

·         فولات:

این ماده مغذی و شکل مصنوعی آن اسید فولیک را می‌توان در میوه‌ها و آب میوه‌ها، سبزیجات برگ سبز تیره، نخود سبز، بادام زمینی و محصولات غلات غنی شده مانند نان، غلات، ماکارونی و برنج یافت.

·         ویتامین B12:

غذاهای غنی از ویتامین B12 شامل: گوشت، لبنیات و غلات غنی شده و محصولات سویا است.

·         ویتامین C:

غذاهای غنی از ویتامین C شامل: مرکبات و آب میوه‌ها، فلفل، کلم بروکلی، گوجه فرنگی، خربزه و توت فرنگی است. این موارد هم‌چنین به افزایش جذب آهن نیز کمک می‌کنند.

در صورت وجود نگرانی از عدم دریافت ویتامین‌ها و مواد معدنی کافی از غذا، فرد می‌تواند از پزشک خود درباره‌ی مصرف مولتی ویتامین سوال کند.